به نام خدا

آسیب شناسی فرهنگ سیاسی عاشورا

پس از آفرینش عاشورا توسط شهیدان کربلا و تبدیل آن به یک فرهنگ توسط اهل بیت(ع) این فرهنگ عظیم انسانی و این درخت برومند که سایه های آن نه تنها بر زندگی شیعیان و مسلمانان، بلکه بر آفاق حیات بشریّت سایه خود را گسترانیده است و چهره های بزرگ ظلم ستیزی چون گاندی را به تواضع در برابر آن واداشته است، نیازمند صیانت و حفاظت بوده و هست؛ صیانت در برابر امواج بنیان کن جهالتها و عداوتها، حفاظت از آسیب های دوستان نادان و دشمنان دانا، تلاش و مجاهدت در برابر فراموشی عاشورا یا اهداف آن، مقاومت در برابر تحریفات گوناگون لفظی و معنوی. اکنون سؤالات مهمّی در ارتباط با پاسداری از فرهنگ عاشورا مطرح است.
اوّلاً، این مسئولیت سنگین بر دوش چه کسی نهاده شده است؟ چه فرد یا گروهی وظیفه حراست از عاشورا و آرمانهای بلند آن را دارد؟
ثانیاً، حراست و پاسداری چگونه انجام می شود و شیوه آن چیست؟
در باره سؤال اول آنچه پیش از هر چیز به ذهن خطور می کند، آنکه، تنها عاشورا شناسانند که توانایی حراست از آن را دارند، آن کس که با عاشورا بیگانه است، اهداف و آرمانهای آن را نمی شناسد و یا به آن ایمان ندارد، چگونه می تواند پاسدار عاشورا باشد؟
کسانی که با شناختی عمیق و ایمانی محکم، دل در گرو عاشورا و عاشورائیان دارند و از صمیم جان با آهنگ «یا لیتنی کنت معکم فافوز فوزاً عظیما» مترنمند، وظیفه حفاظت و پاسداری را بردوش دارند. پس این مسئولیت بزرگ بر دوش عموم شیعیان، به ویژه عالمان دینی سنگینی می کند که نخست عاشورا را هر چه بیشتر و عمیقتر بشناسند، آنگاه به پاسداری از آن همّت گمارند. امّا در باره پرسش دوم و چگونگی پاسداری از عاشورا، درجات و مراتب مختلفی را می توان در نظر گرفت؛ در درجه اوّل نکوداشت نام عاشورا و بزرگداشت شهیدان نینوا، وظیفه ای مهم و سنگین است. این مسئولیتی است که در توان توده مردم می باشد. اقامه مراسم عزا و برپایی خیمه های عزاداری سالار شهیدان به راه انداختن دسته جات و هیئات و غیره، می تواند شکل های مختلفی از این مهم باشد و هر کدام به نوبه خود لازم و ضروری است و نشانه ای از تقوا و تعظیم شعائر الهی و عبادتی بزرگ است که از افضل قربات الی الله شمرده می شود:
«و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب»(حج/32).

در طول تاریخ این مجالس و محافل حسینی دشمنان فراوانی داشته است، یکی از آخرین آنها، تلاشهای شیطانی رضاخان پهلوی در برچیدن مراسم عاشورا و محرّم و جلوگیری از مجالس روضه خوانی و تشکیل هیئات بود که در این تلاش ناکام ماند و طولی نکشید که در سراسر ایران اسلامی، حتی در مناطق سنّی نشین، مراسم سوگواری خامس آل عبا(ع) به شکلی با شکوهتر و گسترده تر، اقامه شد، بنابراین تضعیف مراسم سوگواری و عزاداری حسینی(ع) به هیچ وجه جایز نیست.
البته اکنون دشمن به خوبی واقف است که فرهنگ عاشورا سدّی محکم و بنیادین در مسیر مطامع نامشروع وی است. و مانع از پایمال کردن منافع مادی و سرزمین و اقلیمی و فرهنگ و تفکر مسلمانان می شود، بسیاری از حرکت های ضد استکباری و استبدادی که در میان ملتهای مختلف به ویژه، ایران و لبنان و فلسطین رخ نموده، دقیقاً متأثّر از عاشورا و آرمانهای کربلاست و چنانکه در پاره ای از کنفرانسها نیز رسماً اعلام شده، دشمن در فکر شکستن این بنیان مستحکم است امّا از آنجا که فرهنگ عزاداری و بزرگداشت عاشورا، در اعماق جان آحاد مردم رسوخ کرده است و دشمن امید چندانی در خاموش کردن این چراغ ندارد، راه کار اصلی و راهبرد اساسی او ضربه به اهداف اصلی فرهنگ عاشورا است، اینجاست که بحث حراست و آسیب شناسی دقیق فرهنگ عاشورا و شناخت عمیق بایدها و نبایدهای مراسم نکوداشت کربلائیان ضرورتی مضاعف می یابد و البته مرحله دوم مسئولیت حفاظت و حراست از فرهنگ عاشورا، که پاسداری از اهداف و آرمانهای آن است و توده های مردم، به ویژه جوانان را با محتوای واقعی مصیبت نینوا آشنا می کند، بر دوش عالمان و فرهیختگان و پرچمداران فرهنگ اصیل جامعه است. آنان اند که باید آسیب ها را بشناسند و جامعه را در جریان آنها قرار دهند و به شناخت و ایمان آنها از اهداف عاشورا و عوامل پیدایش مصیبت عظمای کربلا عمق بخشند. این وظیفه مهم عالمان دین است که با بدعت ها و انحرافات جاهلان و کوته فکران و تحریفات مغرضان و دشمنان به مبارزه برخیزند و درخت تناور فرهنگ عاشورا را از بیم آسیب ها و آفت ها مصونیت بخشند:
«اذا اظهرت البدع فی امّتی فلیظهر العالم علمه فمن لم یفعل فعلیه لعنة الله؛ آنگاه که بدعت ها در امّت من بروز کرد، بر عالم است که علم خویش را آشکار کند. و گرنه لعنت خدا بر اوست.»
به فرموده امام صادق(ع) «عالمان وارثان انبیاء هستند» پس وظیفه پاسداری از آموزه های اهل بیت(ع) به ویژه کربلا و عاشورا بر دوش آنان است:
«فانّ فینا اهل البیت فی کلّ خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین و انتحال المبطلین و تأویل الجاهلین؛ برای ما اهل بیت در میان هر نسلی، عادلانی است که تحریف افراطیان و دروغ مبطلان و تأویل جاهلان را از او دور می سازند.»
در میان عالمان بزرگ، همواره چهره هایی عالی قدر بوده اند که به این مهم همت گماشته اند و نگذاشته اند، پیرایه ها آسیبی جدّی بر فرهنگ عاشورا وارد کند. در همین دهه های اخیر شخصیّت های فرزانه ای همچون حاجی نوری، حاج شیخ عباس قمی، آیة الله بروجردی، امام خمینی، شهید مطهری و رهبر معظم انقلاب را می بینیم که پرچم پاسداری از فرهنگ عاشورا، را برافراشته اند و مسیر حرکت تکاملی عاشورائیان را هموار ساخته و عالمانه و دلسوزانه، با هشدارهای به موقع خود، به آسیب شناسی فرهنگ عاشورا پرداخته اند و از سر سوز با گوشزد کردن پاره ای از کاستی ها و انحرافات در مسیر عزاداری خامس آل عبا(ع) به آفت زدایی و اصلاح این شجره طیّبه همّت گماشته اند.
با الهام از آنچه آن عزیزان فرهیخته، در گفتار و نوشتار خود، یادآور شده اند، می توان بحث حفاظت و حراست و آسیب شناسی فرهنگ عاشورا را در دو بخش «بایدها» و «نبایدها»ی مراسم سوگواری سالار شهیدان تنظیم کرد.

منبع:کتابخانه اینترنتی تبیان